Dit jaar heeft de tentoonstelling Erasmiaanse Namen een andere vorm. Uitgangspunt was: de Erasmiaanse Namen een gezicht geven. En dat is letterlijk gelukt. Al sinds 1946 worden de Erasmiaanse Namen herdacht. Maar het waren ‘lege’ namen. Met deze installatie krijgen de namen voor het eerst een gezicht. Daar hangen ze: ongeveer 70 van de 130 Erasmiaanse oorlogsslachtoffers. Terug op hun oude school. De foto’s bewegen zachtjes op onbestemde windstromen in de school. Het is ontroerend, aangrijpend, indrukwekkend en mooi.
De foto’s
De foto’s komen uit allerlei verschillende bronnen. Zoals de websites Joods Monument, Yad Vashem, United States Holocaust Memorial Museum (USHMM), de Oorlogsgravenstichting en Find a Grave. Andere bronnen waren stichtingen die specifieke concentratiekampen of gevangenissen herdenken (Vrienden van Neuengamme, Oranjehotel), herdenkingsboeken van universiteiten, en nabestaanden van de Erasmiaanse oorlogsslachtoffers.
Het schoolarchief van het Erasmiaans Gymnasium bleek foto’s te bevatten van oorlogsslachtoffers van wie geen enkele andere foto bekend was. Bijvoorbeeld Aafko Willinge Suringar, Adriaan Johan van de Ven, Bob de Glopper, Abraham ‘Bram’ Rutgers, Eva Sanders, Jacob ‘James’ van Lier, Jan Witkop, Max Bremer, Mozes Barend ‘Mo’ Slagter en Salomon Alexander ‘Sally’ Maarssen. Zij – en anderen – staan afgebeeld op de beroemde schoolfoto uit 1937. Omstreeks 1978 achterhaalde Niek van der Blom, destijds docent aan het Erasmiaans Gymnasium, zo veel mogelijk namen van deze panoramafoto. Inmiddels zijn 25 Erasmiaanse oorlogsslachtoffers op de schoolfoto geïdentificeerd – nog 5 oorlogsslachtoffers te gaan. Kijk hier of u kunt helpen.
Het schoolarchief van het Erasmiaans Gymnasium bleek foto’s te bevatten van enkele oorlogsslachtoffers van wie geen enkele andere foto bekend was. Dat geldt bijvoorbeeld voor Aafko Willinge Suringar, Adriaan Johan van de Ven, Bob de Glopper, Abraham ‘Bram’ Rutgers, Eva Sanders, Jacob ‘James’ van Lier, Jan Witkop, Max Bremer, Mozes Barend ‘Mo’ Slagter en Salomon Alexander ‘Sally’ Maarssen. Zij – en anderen – staan afgebeeld op de beroemde schoolfoto uit 1937. Omstreeks 1978 achterhaalde Niek van der Blom, toen docent aan het Erasmiaans Gymnasium, zo veel mogelijk namen van deze panoramafoto. Inmiddels zijn 25 Erasmiaanse oorlogsslachtoffers op de foto geïdentificeerd – nog 5 te gaan. U kunt helpen.
Een tweede waardevolle bron, ook uit het schoolarchief van het Erasmiaans, waren de twee fotoalbums die leerlingen van het Erasmiaans in 1938 maakten ter gelegenheid van het afscheid van docent Van Oorde. In deze twee boekjes staan foto’s van diverse Erasmiaanse oorlogsslachtoffers met daaronder hun naam, soms in het handschrift van de leerling zelf. Het was emotioneel om een boekje in handen te hebben dat Hermann Heinemann Emanuel ook ooit in handen had – zijn handgeschreven naam is waarschijnlijk het enige tastbare dat van hem bewaard is gebleven.
Een derde bron waren de twee klassenfoto’s van het Joods Lyceum Rotterdam, met daarop onder andere Victor Emanuel van Vriesland, David ‘Daaf’ van Witsen en Simon ‘Siem’ Kleinkramer. De genoemde bronnen leverden ook foto’s op van oorlogsslachtoffers van wie reeds een foto bekend was. Stichting Sanderling zal binnenkort scans van de foto’s doen toekomen aan Westerbork Portretten, Joods Monument en Oorlogsbronnen.
Eén vraag op elke foto
Op de achterkant van de foto’s schreven leerlingen in zilver de naam van het oorlogsslachtoffer (het Erasmiaans Gymnasium herdenkt de leerlingen onder de roepnaam die zij droegen toen ze op school zaten), de geboorteplaats, geboortedatum, sterfteplaats en de (vermoedelijke) datum van overlijden. Onder de namen schreven leerlingen op elke foto één vraag.
Tijdens twee filosofielessen van docent Marjolein Degenaar kozen leerlingen zelf welke foto’s ze wilden beschrijven.
De leerlingen schreven op de achterkant van elke foto de naam, geboorte- en sterftedatum en -plaats en één vraag.
De leerlingen keken de geportretteerden in de ogen en leefden zich in. Vervolgens schreven zij op de achterkant van de foto één vraag. De vragen waren zo goed geformuleerd dat ze op de tentoonstelling ook andere leerlingen aan het denken zetten. ‘Wat zijn jouw dromen?’ ‘Naar welke plekken had je nog willen gaan?’ ‘Was je vaak bang?’ En, heel pregnant, op de achterkant van de foto van Sally Maarssen: ‘Wat heb je je ouders nooit kunnen vertellen?’ Betekenisvol, ook voor wie niet weet dat Salomon Maarssen in Auschwitz werd gedwongen om een brief naar huis te schrijven:
Een sfeer van wanhoop, hopeloosheid en verstikking overheerste. Sally Maarssen, een van de vier zonen van mijn ouders goede vrienden, Jacques en Annie Maarssen, werd opgepakt toen hij probeerde te ontsnappen geholpen door de Nederlandse Ondergrondse. Hij werd naar Auschwitz overgebracht van waaruit hij een kaart stuurde naar zijn ouders (die verbazingwekkend genoeg aankwam). De bewakers dwongen de jongemannen om te schrijven dat ze het goed hadden in het kamp. Sally deed dat en noemde de namen van alle bekenden die hij in het kamp was tegengekomen. Allemaal namen van mensen, die al lang voor de oorlog gestorven waren. We begrepen het belang van de mededeling, maar konden het gewoon niet geloven.
Bron: Levensverhaal Tilly Bosman – De eerste oorlogsjaren. Website Graaf Florisstraat.
Salomon Alexander ‘Sally’ Maarssen kon zijn ouders niet vertellen wat hij echt zag in Auschwitz. Sally staat rechtsonder op de schoolfoto uit 1937. Wij komen graag in contact met mensen die hem hebben gekend.
Charles van Witsen was een van de twee zoons van Bram en Sophia van Witsen. Charles’ broer David ‘Daaf’ van Witsen zat ook op het Erasmiaans. Over de vraag op de achterkant van de foto is goed nagedacht.
Dank jullie wel
Bij alle facetten van de tentoonstelling waren leerlingen van de school betrokken. Van het vinden van foto’s, het beschrijven van de foto’s en het curateren tot het opbouwen van de tentoonstelling.
Het vinden van foto’s: Dank aan Robin Hendriksz, oud-leerling Loes Wijnbergen en de zesdeklassers die de afgelopen jaren hun profielwerkstuk schreven over een of meer Erasmiaanse Namen: Berend ten Brink, Berkan Koçer, Dana van Lijf, Jagriti Yadav, Johnny Wang, Julius Veer, Stella Mentink, Ties Hoogeveen, Tjalie Mangindaan, Victor Hu en Zoé Ronzière.
Het opschrijven van de namen en de vragen: Dank aan Elyza Lourens, Jagriti Yadav, Koen de Kooter, Markus Aarts, Nosson Meester, Paula Simons, Ronja/Kaz Visser, Rosa Bolderheij, Sarah Korving, Sophie Topouria, Teun Bongertman, Vasily Vaganov, Vivian van Minnen, Zoë Helderman, en vooral aan Katinka Froon, die heel veel voor dit project heeft gedaan en die deze les mede heeft voorbereid. Ook grote dank aan docent Marjolein Degenaar voor het faciliteren van het project in haar filosofielessen.
Het curateren van de tentoonstelling: Dank aan Anna Punt, Katinka Froon, Rosalie Boddé, Vasily Vaganov en Vera Gautier voor het opmeten van de ruimte, het uitdenken van lay-out, het meedenken over de ophangconstructie en het vragenproject, en het kiezen van de beste foto’s.
Het opbouwen van de tentoonstelling: Dank aan het bestuur van de Rotterdamse Gymnasiastenbond, faciliteitenmanager Ab Gooijer, oud-leerling Loes Wijnbergen en conrector Chiel Melsert.
Leerlingen van het Erasmiaans kunnen de tentoonstelling de komende weken bekijken op school. In mei 2024 zal de tentoonstelling opnieuw worden opgebouwd.