Dit jaar had de tentoonstelling Erasmiaanse Namen een andere vorm. Uitgangspunt was: de Erasmiaanse Namen een gezicht geven. En dat is letterlijk gelukt. Al sinds 1946 worden de Erasmiaanse Namen herdacht. Maar het waren ‘lege’ namen. Met deze installatie krijgen de namen voor het eerst een gezicht. Daar hingen ze: ongeveer 70 van de 130 Erasmiaanse oorlogsslachtoffers. Terug op hun oude school. De foto’s bewogen zachtjes op onbestemde windstromen in het gebouw. Een ontroerend, aangrijpend, indrukwekkend gezicht – en mooi.
De foto’s
De foto’s komen uit allerlei verschillende bronnen. Zoals de websites van Joods Monument, Yad Vashem, United States Holocaust Memorial Museum (USHMM), de Oorlogsgravenstichting en Find a Grave. Andere bronnen waren stichtingen die specifieke concentratiekampen of gevangenissen herdenken (Vrienden van Neuengamme, Oranjehotel), herdenkingsboeken van universiteiten, het krantenarchief van Delpher en nabestaanden van de Erasmiaanse oorlogsslachtoffers.
Daarnaast bleken op de beroemde schoolfoto uit 1937, gemaakt ter gelegenheid van de opening van het nieuwe schoolgebouw aan de Wytemaweg, oorlogsslachtoffers te staan van wie ons geen enkele andere foto bekend was. Bijvoorbeeld van Adriaan Johan van de Ven, Bob de Glopper, Abraham ‘Bram’ Rutgers, Eva Sanders, Jacob ‘James’ van Lier, Jan Witkop, Max Bremer, Mozes Barend ‘Mo’ Slagter en Salomon Alexander ‘Sally’ Maarssen.
Een andere waardevolle bron, ook uit het schoolarchief van het Erasmiaans, waren de twee fotoalbums die leerlingen van het Erasmiaans in 1938 maakten ter gelegenheid van het afscheid van docent Van Oorde. In deze twee boekjes staan pasfoto’s van diverse Erasmiaanse oorlogsslachtoffers met daaronder hun naam, soms in het handschrift van de leerling zelf. Het was emotioneel om een boekje in handen te hebben dat Hermann Heinemann Emanuel ook ooit in handen had – zijn handgeschreven naam is waarschijnlijk het enige tastbare dat van hem bewaard is gebleven.
Ook de twee overgeleverde klassenfoto’s van het Joods Lyceum Rotterdam leveren nieuwe gezichten op, onder andere van Victor Emanuel van Vriesland, David ‘Daaf’ van Witsen en Simon ‘Siem’ Kleinkramer. Stichting Sanderling zal binnenkort scans van de foto’s doen toekomen aan Westerbork Portretten, Joods Monument en Oorlogsbronnen.
Eén vraag op elke foto
De foto’s werden vergroot tot A4-formaat en afgedrukt in kleur op dik papier. Dit zorgde, ondanks de slechte kwaliteit van sommige foto’s en de grote verscheidenheid aan bronnen, voor een verbazend evenwichtig aanzien. Op de achterkant van de foto’s hadden leerlingen in zilver de naam van het oorlogsslachtoffer, de geboorteplaats, geboortedatum, sterfteplaats en de (vermoedelijke) datum van overlijden geschreven.
Tijdens twee filosofielessen van docent Marjolein Degenaar kozen leerlingen zelf welke foto’s ze wilden beschrijven.
De leerlingen schreven op de achterkant van elke foto één vraag.
Onder de personalia schreven leerlingen op elke foto één vraag. De leerlingen keken de geportretteerden in de ogen en leefden zich in. De vraag die in hen opkwam schreven zij op in Erasmiaans-groen. De verwachting was dat deze vragen ook bezoekers aan de tentoonstelling (andere leerlingen) aan het denken zou zetten, en dat gebeurde ook. ‘Wat zijn jouw dromen?’ ‘Naar welke plekken had je nog willen gaan?’ ‘Was je vaak bang?’ En op de achterkant van de foto van Sally Maarssen, heel pregnant: ‘Wat heb je je ouders nooit kunnen vertellen?’ Betekenisvol, ook voor wie niet weet dat Salomon Maarssen in Auschwitz werd gedwongen om een brief naar huis te schrijven, waarin hij niet kon vertellen wat hij met eigen ogen had gezien.
Salomon Alexander ‘Sally’ Maarssen kon zijn ouders niet vertellen wat hij echt zag in Auschwitz. Sally staat rechtsonder op de schoolfoto uit 1937. Wij komen graag in contact met mensen die hem hebben gekend.
Charles van Witsen was een van de twee zoons van Bram en Sophia van Witsen. Charles’ broer David ‘Daaf’ van Witsen zat ook op het Erasmiaans. Over de vraag op de achterkant van de foto is goed nagedacht.
Dank aan de leerlingen
Bij alle facetten van de tentoonstelling waren leerlingen van de school betrokken. Van het vinden van foto’s, het beschrijven van de foto’s en het curateren tot het opbouwen van de tentoonstelling.
Het vinden van foto’s: Dank aan Robin Hendriksz, oud-leerling Loes Wijnbergen en de zesdeklassers die de afgelopen jaren hun profielwerkstuk schreven over een of meer Erasmiaanse Namen: Berend ten Brink, Berkan Koçer, Dana van Lijf, Jagriti Yadav, Johnny Wang, Julius Veer, Stella Mentink, Ties Hoogeveen, Tjalie Mangindaan, Victor Hu en Zoé Ronzière.
Het opschrijven van de namen en de vragen: Dank aan Elyza Lourens, Jagriti Yadav, Koen de Kooter, Markus Aarts, Nosson Meester, Paula Simons, Ronja/Kaz Visser, Rosa Bolderheij, Sarah Korving, Sophie Topouria, Teun Bongertman, Vasily Vaganov, Vivian van Minnen, Zoë Helderman, en vooral aan Katinka Froon, die heel veel voor dit project heeft gedaan en die deze les mede heeft voorbereid. Ook grote dank aan docent Marjolein Degenaar voor het faciliteren van het project in haar filosofielessen.
Het curateren van de tentoonstelling: Dank aan Anna Punt, Katinka Froon, Rosalie Boddé, Vasily Vaganov en Vera Gautier voor het opmeten van de ruimte, het uitdenken van lay-out, het meedenken over de ophangconstructie en het vragenproject, en het kiezen van de beste foto’s.
Het opbouwen van de tentoonstelling: Dank aan het bestuur van de Rotterdamse Gymnasiastenbond, faciliteitenmanager Ab Gooijer, oud-leerling Loes Wijnbergen en conrector Chiel Melsert.
Leerlingen van het Erasmiaans kunnen de tentoonstelling de komende weken bekijken op school. In mei 2024 zal de tentoonstelling opnieuw worden opgebouwd.